Categorie: Nieuws

Lian Smits en Patricia Prüfer zijn op 21 april sprekers op het congres Armoede en Schulden. Vooruitlopend op hun bijdrage over Smart Start, zijn zij geïnterviewd door Zorg+Welzijn.

> Hier lees je het interview

“Eigenlijk zijn er alleen maar winnaars bij de City Deal Tilburg Challenge”, vindt de Tilburgse wethouder onderwijs en jeugd Marcelle Hendrickx. Zij laat zich graag inspireren door de oplossingen van de jonge stadsgenoten. “Wanneer je alleen vanuit je eigen perspectief naar een kwestie kijkt, kom je niet tot innovatie. De stad heeft deze studenten nodig. Jullie zijn onze hersenen.”

Binnen de City Deal Challenge Tilburg versterken Tilburg University, Fontys Hogescholen en de gemeente hun samenwerking. Zij dagen studenten uit met oplossingen te komen voor vraagstukken, en deze editie van de Challenge was Smart Start een van de drie vraagstukken.

Lees hier je het gehele artikel.

Najaar 2020 startte de City Deal Challenge met het thema Elk kind een goede start. Deelnemers presenteerden ideeën, hiertoe geïnspireerd door de thema’s Smart Start en Wijkinterventies om Challenge B: Wijkinterventies om onderwijsachterstanden te voorkomen.

Op 25 februari strijden de overgebleven deelnemers om de winst en het prijzengeld. Een onafhankelijke jury beoordeelt de presentaties en demonstraties. De winnaars worden kort na de presentaties bekend gemaakt. Wil je er bij zijn? Meld je dan aan via deze link.

Gelijke Kansen voor elk kind een onhaalbare zaak? Bij Smart Start denken we van niet, en zo denken de makers van de documentaire Klassen er ook over! Zij volgden schooljaar 2019-2020 leerlingen en docenten Groep 8 en eerstejaars vervolgonderwijs in Amsterdam-Noord. In de klas en thuis. De komende maanden trekken zij (vooralsnog online) het land in om naar aanleiding van de serie met betrokkenen door te praten over oplossingen. Want, zoals de makers zeggen: ‘’dit probleem lossen we alleen samen op’’. Wil je meepraten? Kijk dan hier De documentaire Klassen nog niet gezien? Je kunt de zeven afleveringen terugkijken op NPO Start.

Op maandag 8 februari 2021 organiseert Smart Start in samenwerking met Bureau Suit-case uit Rotterdam de workshop Design Thinking. De workshop is bedoeld voor mensen die nieuwsgierig zijn naar design thinking en zich mogelijk willen aansluiten bij het regionaal designteam in de regio Hart van Brabant: een netwerk van mensen die designprocessen bij Smart Start-pilots begeleiden.

De workshop Design Thinking is gericht op een belangrijk vraagstuk: Hoe bevorderen we dat kinderen uit groep 8 het schooladvies krijgen dat ze verdienen? Uit onderzoek blijkt dat in een aantal buurten de schooladviezen lager zijn dan we op basis van data zouden verwachten. Een herkenbaar en actueel onderwerp – mede dankzij de documentaire Klassen – dat we goed kunnen belichten met behulp van design thinking.

User-centered mindset

Tijdens de workshop maken de deelnemers kennis met design thinking en welke waarde het toevoegt aan projecten. Daarbij staat een user-centered mindset centraal: hoe bedenk je aan de hand van menselijke inzichten en een iteratieve werkwijze slimme oplossingen?

Huiswerk

De deelnemers gaan aan de slag met genoemde case schooladviezen. Voorafgaand verdiepen ze zich in de inzichten en ervaringen van de doelgroep: ouders, kinderen of leerkrachten. Door interviews en door artikelen en publicaties te lezen.

Met dank aan Suit-case – www.suit-case.nl – voor het kosteloos aanbieden van de workshop Design Thinking.   

Door ‘corona’ kon de geplande bijeenkomst van het projectteam Smart Start Pilot Zuidwester, op woensdag 18 november, helaas niet doorgaan op locatie. De online meeting rondom De Zuidwester bood gelukkig een goed alternatief. ’Maar liefst dertig deelnemers gingen met elkaar in gesprek over de vraag hoe de school en haar wijkpartners een vervolg kunnen geven aan de nu al ingezette activiteiten.

Tijdens de opening schetst projectleider Teun Brand namens Smart Start kort de contouren van de bijeenkomst. De Smart Start-pilot op De Zuidwester heeft geleid tot twee concrete innovaties: Team op Maat en – in voorbereiding – het zogenoemde all-in concept. Dit all-in concept, waarbij de school en de wijk zoveel mogelijk samen optrekken met organisaties als de gemeente, GGD, politie en kinderopvang, moet ervoor zorgen dat ouders en kinderen zich gezond en gelukkig kunnen ontwikkelen in de wijk rondom De Zuidwester.

Vertrouwen

Doel van deze bijeenkomst is vooral om elkaar beter te leren kennen en de ambities rondom het all-in-concept verder te verfijnen. Daartoe gaan de deelnemers (vertegenwoordigers van de school, maatschappelijk partners én ouders) na de plenaire opening in vijf groepen uiteen om nader kennis te maken en te komen tot concrete ideeën.

De algehele teneur: er wordt al ontzettend hard gewerkt om van De Zuidwester een school met een wijkfunctie te maken. Tegelijkertijd concluderen veel deelnemers dat er onder veel ouders nog altijd een stevig wantrouwen bestaat richting ‘de instanties’. Dit staat een snelle en effectieve ondersteuning regelmatig in de weg. Te vaak, zo concluderen veel deelnemers, komen instanties pas in beeld bij ouders zodra er iets misgaat – waarna het vaak te laat is om écht effectief te helpen. Vaak  ontbreekt het ouders ook simpelweg aan kennis over wat er allemaal aan ondersteuning voorhanden is. Daar komt nog bij dat (geschreven) taal vaak een obstakel is; niet alleen voor ouders met een niet-Nederlandse achtergrond, maar ook voor ouders die het Nederlands wél als moedertaal hebben.

Zichtbaar zijn, óók in goede tijden

Veel winst zou er zijn te behalen door niet alleen in slechte, maar juist ook in goede tijden contact te zoeken met ouders. Op die manier kan de vertrouwensband langzaam groeien, wordt de zichtbaarheid van individuele medewerkers groter, en weten ouders beter op wie ze bij problemen kunnen terugvallen. Een voorbeeld is het eerder genoemde Team op Maat, dat er -samen met de GGD- voor zorgt dat ondersteunende professionals tegenwoordig regelmatig op het schoolplein in gesprek gaan met ouders. Welke zorgen hebben ze? En hoe zouden de school en andere instanties hierbij kunnen helpen? Juist door al vroeg in gesprek te gaan en te blijven, kunnen (dreigende) problemen snel worden gesignaleerd en aangepakt en krijgen instanties een gezicht.

Ook de politie zou vaker aanwezig kunnen zijn op school, juist ook als er niks aan de hand is. Op die manier doorbreek je de associatie met ‘slechte zaken’ en wordt de wijkagent een laagdrempelig aanspreekpunt voor kinderen als zij zich niet fijn voelen in de wijk. Een aanvullend idee is de ontwikkeling van een lespakket om kinderen kennis te laten maken met het werk van de politie. Het idee van gastlessen kunnen ook andere wijkpartners én ouders vorm geven. Het mes snijdt in het laatste geval aan twee kanten. Voor de kinderen een zinvolle gastles en voor de school uitvoering geven aan het thema ouderparticipatie 3.0.  

Betere verbinding

Verder wordt ook een betere verbinding tussen kinderdag­verblijf (Kindercrèche Zuid en Korveltuin), naschoolse opvang (Korveltuin) en school genoemd als manier om al in een vroeg stadium het vertrouwen van ouders te winnen en door te geven. Een ‘warme’ overdracht tussen kinderopvang en school is belangrijk. Een filmpje waarin alle wijkpartners kort worden geïntroduceerd, kan daarbij een handig hulpmiddel zijn.

Om met de school de wijk in te kunnen gaan en om de wijk de school binnen te halen, zou de school ouders vanuit hun eigen talent en expertise een gastles kunnen laten verzorgen of een project laten leiden. Ook zou de school ouders en kinderen meer kunnen betrekken bij initiatieven in de wijk, zoals het opruimen van zwerfafval of het aanbrengen van kerstversieringen. En verder zijn er wijkgerichte online platforms waar wijkbewoners en professionals elkaar zouden kunnen vinden en informatie kunnen uitwisselen.

Kloof verkleinen

Ook de medezeggenschapsraad kan een rol spelen bij het verkleinen van de kloof tussen de school en de wijk aan de ene, en ouders aan de andere kant. In de praktijk van onder andere het Team op Maat blijkt dat als ouders het beleid en de bijbehorende procedures en trajecten beter snappen, ze ook meer begrip tonen. Verder wordt het aanbieden van taallessen via school genoemd als optie om de taalbarrière te dichten.

Een laatste suggestie is om te kijken of er wellicht ouders zijn die hun ervaringen rondom schulden en/of stress willen delen. Zulke reflectie kan helpen om het taboe op het bespreken van spanningen en problemen te doorbreken.

Investeer in de onderlinge verbinding

Ten slotte: ook aan de onderlinge verbinding binnen het ondersteunende netwerk van instanties kan nog het nodige worden verbeterd. Er is heel veel hulp en ondersteuning beschikbaar, maar veel professionals weten elkaar (nog) niet goed genoeg te vinden in de buurt rondom de school.

Een suggestie is om te zorgen voor een ‘smoelenboek’, waarin – over de grenzen van de individuele instanties heen – alle betrokken professionals staan genoemd met hun expertise, contactgegevens en (voor optimale herkenbaarheid) een foto. Ook het belang van online bijeenkomsten als deze wordt meerdere malen onderstreept: juist in coronatijd kan het helpen om elkaar regelmatig op deze manier te ontmoeten. Zo blijf je bouwen aan het netwerk en de onderlinge verbinding en voorkom je dat initiatieven verwateren.

Hoe nu verder?

Al met al zijn de ervaringen positief; zowel van de betrokken professionals als van ouders en kinderen. Ook in deze coronatijd zetten we de schouders eronder en gaan we zowel online als offline door met de ontwikkeling van de wijk voor de kinderen.

In deze bijzondere tijden waarin evenementen wat lastiger te organiseren zijn willen wij met ‘Aan Tafel’ toch blijven verbinden. Dat doen we door Thuis Aan Tafel! Samen met het kennisnetwerk SJS (Samenwerkende Jeugdzorg Specialisten) organiseren we ‘Aan-tafel’ – sessies voor Jeugdprofessionals, maatschappelijke partners, docenten en studenten. Normaal gesproken op locatie, maar nu via online webinars.

Smart Start bij Thuis aan Tafel

In Nederland leven 110.000 kinderen in langdurige armoede. Ook Vivian Jacobs van Smart Start komt met schokkende feiten. Ze vertelt over het programma en de gedachte erachter: “In deze datagedreven samenleving weten we in welk type huishoudens problemen ontstaan. Waarom wachten tot het uit de hand loopt? Laten we gebruiken wat we weten, aan data, kennis en ervaringen.”

Smart Start wil verdriet en ellende voorkomen, maar bijvoorbeeld ook stijgende kosten voor jeugdzorg. “Het begint altijd met een vraagstuk, bijvoorbeeld hoe kunnen we uithuisplaatsingen voorkomen?” Een deel van het antwoord ligt in data, in onderzoeksresultaten, wetenschappelijke inzichten. Maar ook verhalen van betrokkenen zelf dragen bij. Samen met de doelgroep tot een creatieve oplossing komen, is dan ook een van de onderdelen van design thinking, de methode die Smart Start hanteert.

Gevolgen voor kinderen

Onderzoeker Bernadette Janssen (Sterk Huis en Tranzo) vertelt over de effecten van armoede op de ontwikkeling van kinderen. Ze schetst hoe financiële problemen vaak van generatie op generatie worden doorgegeven. Geldzorgen maken het ook lastig een goede opvoeder te zijn. Kinderen lijden in stilte, schamen zich en maken zich zorgen om de financiële situatie thuis. Dat heeft een negatieve invloed op hun schoolprestaties, terwijl ze toch al minder kansen en mogelijkheden hebben. Wat helpt, is investeren in goed onderwijs.

Kansrijk ontwikkelen

Tot slot een voorbeeld van Smart Start in de praktijk. Aan het woord is Lenneke Hendriks, projectleider van Smart Start in Gilze en Rijen. Ze vertelt over de pilot De Voedselbank. Het vraagstuk was: hoe kunnen kinderen die opgroeien in armoede, zich zo kansrijk mogelijk ontwikkelen? Geanonimiseerde data van Voedselbankklanten boden interessante inzichten. Zo kregen relatief veel cliënten voor hun 25e hun eerste kind. Ook blijken life events zoals een scheiding vaak tot armoede te lijden. Verder deden cliënten meer dan anderen een beroep op jeugdhulp en bleken klanten vaker dan verwacht te behoren tot ‘de werkende armen’: wel een baan, weinig inkomen.

Duohulp is een van de acht oplossingen waarvoor Gilze en Rijen, samen met de doelgroep, heeft gekozen. Naast de professional wordt ook een ervaringsdeskundige ingezet. Studenten van Fontys Pedagogiek zijn betrokken bij de effectmeting van de pilot. Wat Lenneke is bijgebleven uit de gesprekken met moeders en kinderen is een gebrek aan autonomie. Een van hen zei: “Armoede gaat in je hoofd zitten. Kansen zijn er dan niet meer voor jou. Alleen voor anderen.”

Basisschool De Zuidwester, in het hart van de Tilburgse wijk Korvel, worstelde lange tijd met de onevenwichtige opbouw van de wijk en met de complexe problematiek bij een aantal gezinnen in de wijk, die ook de school ‘in komt’. De eerste Smart Start-pilot leidde onder meer tot de ontwikkeling van Team op Maat: een intern begeleidingsteam, met mensen van binnen en buiten de school, dat snel kan schakelen zodra zich problemen voordoen bij kinderen. En dat risico’s op problemen herkent, zodat zij kunnen helpen om erger worden te voorkomen. Hoe zijn de eerste ervaringen van en met dit team? En: hoe ziet de gedroomde toekomst van de school en het team eruit?

Uit de wijktoets Tilburg blijkt dat een gedeelte van de bewoners van de Tilburgse wijk Korvel veel uitdagingen kent. Zo is het percentage bewoners onder de armoedegrens hoger dan gemiddeld, kent de wijk relatief veel bijstandsgerechtigden, zijn er veel echtscheidingen én kampt de wijk met verslavingsproblematiek. Een combinatie van deze risicofactoren kan bij kinderen leiden tot complexe problemen en achterstanden.

Dat merken ze ook op De Zuidwester, een echte buurtschool. Door deze problemen was de balans tussen didaktiek en pedagogiek soms zoek, schetst Intern Begeleider Claire Schilte, die zelf jarenlang voor de klas stond. “Je voelt je als leerkracht machteloos als je afhankelijk bent van hulpverleners om het kind verder te helpen. Zeker als het lang duurt voordat er wordt ingegrepen; er zaten veel schakels tussen mij als leerkracht en de hulpverlening, waardoor het een tijd duurde voordat er werd doorgepakt. We waren op een gegeven moment zoveel bezig met problematiek bij leerlingen, dat het onderwijs in de knel kwam. Erg jammer, want met gerichte hulp zouden de meeste kinderen veel verder kunnen komen.” Volgens schooldirecteur Andy de Graaf hebben leerkrachten zeker wel de expertise om kinderen met problemen te helpen. “Maar de problematiek was en is hier vaak gewoon te groot en complex voor mensen die zich vooral met onderwijs bezig zouden moeten houden.”

Gespecialiseerd team

In 2018 vond op De Zuidwester, juist vanwege het specifieke profiel van de wijk en de school, de eerste Smart Start-pilot plaats. Na interviews met ouders, leerkrachten en partners in de wijk luidde de conclusie dat er meer expertise voor kinderen en gezinnen beschikbaar zou moeten zijn. Dat leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van het Team op Maat, waarin – naast Claire – ook gedragscoach Christel Heeren (Sterk Huis) en Medewerker complexe jeugd Marleen Heijmans (Toegang Tilburg) werken.

Volgens Christel kreeg het Team op Maat meer vorm tijdens de Design Thinking-sessies in het kader van Smart Start (eind 2018), maar waren er al eerder plannen voor een soortgelijke aanpak. “We wilden af van die situatie waarin de school voortdurend brandjes aan het blussen was. Al snel realiseerden we ons dat een gespecialiseerd team uitkomst zou kunnen bieden; met teamleden die het speelveld kennen, snel schakelen met ouders en andere professionals en die meteen dóór kunnen pakken. Vanuit de gemeente kregen we de ruimte om zo’n team op te zetten. ‘Kijk maar wat nodig is om ervoor te zorgen dat het voor de kinderen, en ook voor de leerkrachten rustig wordt’, was de opdracht.”

Opluchting

Het Team op Maat komt met grote regelmaat bijeen. Marleen vertelt hoe een leerkracht signaleerde dat een kind in de klas zich enorm verantwoordelijk voelde voor een ander kind binnen het gezin, met wie het helemaal niet goed ging en dat suïcidaal was. “De ouders waren overbelast en daardoor niet goed bij machte om met de complexe problematiek om te gaan, en ook de gezinstherapeut had het gevoel dat dit haar pet te boven ging. Met als gevolg dat de verantwoordelijkheid voor het toezicht op het gezinslid deels bij het kind kwam te liggen. Dat was voor het kind natuurlijk een veel te grote last om te dragen; de situatie thuis bleek voor beide kinderen onveilig.” Door snel optreden van het Team op Maat werd er uiteindelijk een spoedplaatsing geregeld, blikt Marleen terug. “Met beide kinderen gaat het inmiddels stukken beter, er is in korte tijd meer rust gecreëerd, met onder andere passende behandeling. Ook voor ons was dat een behoorlijk opluchting.”

Argwaan

Het is volgens Andy maar één geslaagd voorbeeld van hoe er, sneller dan voorheen, kan worden geschakeld. “Door de korte lijnen met de hulpverleningsorganisaties is er een enorme vertrouwensband ontstaan. Dat bereik je niet als iemand ver weg achter een bureau zit. Wat het soms wel lastig maakt, is de argwaan die veel ouders nog koesteren richting allerlei instanties. Tegelijkertijd missen ze vaak het zelfvertrouwen en de empowerment om op een goede manier voor zichzelf en hun kind op te komen.” Ook Claire bespeurde in het begin behoorlijk wat argwaan richting de hulpverlening en ook het Team op Maat. “Dat vertrouwen is écht gegroeid. Nu vinden ouders het fijn als Christel video-hometraining geeft en bij hen thuis komt filmen, zodat ze die beelden later samen terug kunnen kijken. “Het is belangrijk dat we ouders meenemen in het proces, want met elkaar kunnen we het kind het beste helpen.” 

De school voelt vaak al snel aan of een kind iets extra’s nodig heeft, vult Christel aan. “Wanneer het kind extra ondersteuning nodig heeft, kan het meer tijd kosten om ouders in dit proces mee te nemen. Uiteindelijk moeten ouders zélf tot de conclusie komen dat verdere hulp nodig is – en dat is vaak lastig als er echt flinke problematiek onder zit. Het is dan goed zoeken naar de balans tussen het tempo van de school en het tempo van de ouders. Hoe geef je beide partijen het gevoel dat hun inbreng belangrijk is?” Waar Christel in het begin 8 uur aanwezig was op school en soms moest ‘zoeken’ naar haar ingangen, zitten haar huidige 12 uur op school inmiddels standaard ‘propvol’. “We weten elkaar als team steeds beter te vinden. Ook ga ik steeds meer outreachend te werk binnen de school: door informele gesprekken met leerkrachten en ouders.”

Vertrouwensband

Uit onderzoek blijkt dat kinderen zich beter ontwikkelen als school en ouders goed samenwerken, vertelt onderwijskundig teamleider Karlijn Dankers van De Zuidwester. “Je wil voorkomen dat je alleen contact hebt met ouders als het niet goed gaat met hun kind of als ze niet tevreden zijn over school. Want in die situatie loop je het risico dat ouders en school tegenover elkaar komen te staan, terwijl je juist graag met ze samen wil werken in het belang van het kind. Daarom is er bij ons op school een start gemaakt met ouderbetrokkenheid 3.0, waarbij we vanaf het begin investeren in de relatie met ouders. Bij rondleidingen voor ouders benadruk ik ook altijd dat we werken volgens het ‘all-in-concept’: dat we korte lijnen hebben met alle betrokken partijen, zoals de VVE, de gezonde-schoolspecialist, het consultatiebureau en de wijkagent. Dat we het belangrijk vinden dat de school en de wijk elkaar versterken en de drempels naar elkaar toe verdwijnen. De afgelopen jaren werden onze grenzen enorm opgerekt; te vaak kwamen we als school op de stoel van hulpverlener terecht. Vaak bleek elkaar kennen het verschil te maken. Nu kunnen we snel schakelen op het moment dat er zorgen zijn.”

Spil in de wijk

Waar staan De Zuidwester en het Team op Maat over vijf jaar? Claire hoopt vooral dat het dan nog vanzelfsprekender is geworden dat verschillende partners in- en uitlopen en gedeelde verantwoordelijkheid dragen. “In de designsessies van Smart Start is dit als een tweede ambitie naast het Team op Maat genoemd. Nu het Team op Maat goed draait, gaan we met dit tweede idee aan de slag: het all-in concept. Neem de wijkagent: daar heb ik nu al een kort lijntje mee. Zeker in deze wijk moet je samen optrekken; als wij weten hoe kinderen de school binnenkomen, kunnen we daar op anticiperen. Samen met alle partners streven we ernaar om kinderen optimaal in beeld te hebben. En verder zou het mooi zijn als we partijen als de politie en de GGD ook eens op leuke en informatieve momenten in onze school kunnen ontvangen.”

Ook Karlijn hoopt dat de school de komende jaren uitgroeit tot de ‘spil in de wijk’. “Een laagdrempelige plek, waar bijvoorbeeld ook de GGD af en toe binnenloopt om voorlichtingsochtenden te verzorgen. En waar ouders geen angst meer kennen om veroordeeld te worden, maar het gevoel hebben: we doen het samen.” De basis voor gerichte ondersteuning ligt er nu, stelt Christel. “Nu moet het nog normaler worden dat kinderen die zorg gaan krijgen, als die nodig is. Dat de wijk meer de school in komt en de school meer de wijk in gaat. En dat de ouders daar vanzelfsprekend een belangrijke rol in hebben, nóg meer dan nu.”

Preventie

Een belangrijk doel van Smart Start is preventie. Andy zou graag zien dat dat de komende jaren meer aandacht krijgt, zowel van het Team op Maat als van het praktiseren van het all-in-concept. De effectmeting die dit schooljaar loopt, met onder andere gesprekken met ouders, leerkrachten en professionals zal daar extra handvatten voor geven, is de verwachting. “In deze coronatijd is het fysieke overleg tussen ons en partijen als ContourdeTwern, de politie en woningbouwverenigingen helaas opgeschort, al kunnen we nog altijd snel schakelen via een groepsapp. In de toekomst hopen we, nog meer dan nu, te kunnen voorkómen dat problemen escaleren.”

Ook Marleen hoopt dat het team erin slaagt om meer te doen aan preventie. “De aandacht gaat nog vaak naar kinderen met de grootste ondersteuningsbehoefte die snel iets nodig hebben. Daar kunnen we nu steeds beter in voorzien. Nu is het zaak om ook in het traject daarvóór al meer te doen.” Meer aandacht voor preventie zorgt ervoor dat leerkrachten nóg meer dan nu vooral aan onderwijs toekomen, benadrukt Karlijn. “Dan kunnen we als school weer doen waar we goed in zijn: kinderen zo goed mogelijk toerusten voor een kansrijke plek in de samenleving.”

Bij Smart Start werken we doorlopend met studenten. Dit najaar start een samenwerking met de Tilburgse Citydeal, met studenten Fontys en TiU, en ook bereiden we met de universiteit twee I-labs samen voor. Maar we beginnen met zes eerstejaars Pedagogiek van Fontys. In twee groepen gaan zij aan de slag voor de pilots Onderwijs Tilburg, De Zuidwester en Voorkomen kindarmoede in Gilze en Rijen. In laatstgenoemde gemeente doen zij onderzoek onder kinderen. Daarnaast zetten zij zich in voor het programma Smart Start.

Hier stellen zij zich alvast kort voor: “Wij zijn Ashley, Sanne Rubinah, Nikki, Pien, Sanne en Naomi; zes enthousiaste en gemotiveerde eerstejaars Pedagogiek studenten van Fontys Hogeschool Tilburg. Wat wij als team gaan doen is voornamelijk onderzoek en Smart Start ondersteunen in hun doel en helpen met vraagstukken. Dit sluit mooi aan bij onze pedagogische doelen. Wij geloven in het waarborgen van de emotionele veiligheid van kinderen en de ontwikkeling van persoonlijke en sociale competenties. Smart Start werkt vanuit het perspectief van preventie en dat is een mooi streven waar wij graag ons steentje aan bij willen dragen! Wij zijn blij dat wij deel uit mogen maken van dit bijzondere programma!”