Werken met persona’s bij Smart Start

Bij het Smart Start-denken en -doen draait het om preventie: het voorkomen dat problemen in gezinnen ontstaan of groot worden. Daarvoor moet er veel informatie verzameld worden met en over de doelgroepen, om inzicht te krijgen in de risico- en beschermende factoren van bijvoorbeeld kansenongelijkheid. Persona’s kunnen hierbij helpen. Het onderzoeksteam van partner Sterk Huis maakt samen met cliënten persona’s, die clientgroepen representeren. Het werken met persona’s is inmiddels ook onderdeel van de masterclasses Be Smart Start en op het platform besmartstart.nl staat een Toolkit persona’s, met voorbeelden van verschillende organisaties.

Persona’s

Persona’s zijn denkbeeldige personen met eigenschappen van de doelgroep. Uniek is dat Sterk Huis deze persona’s samen met de doelgroep ontwikkelt, met behulp van de Movisie-methodiek ‘Praat met mij: de persona-methodiek’. Sterk Huis heeft inmiddels twee persona’s gemaakt: van een jongere met gedragsproblematiek door trauma en van een jonge vluchteling. Een persona van Sterk Huis bestaat uit een animatiefilmpje, een factsheet met feiten en cijfers en een infographic. Je kunt de animaties, factsheets en infographics die gereed zijn bekijken op: Persona’s – Sterk Huis.

Bij Smart Start is inleven in de doelgroep en verbeelden een belangrijk onderdeel om te komen tot effectieve en preventieve oplossingen. In combinatie met onderliggende en aanvullende data die voor de pilots wordt verzameld en geanalyseerd, vormen deze persona’s een mooie aanvulling.

Doelen

Persona’s geven een beeld van het levensgebeurtenissen en de (grote) impact daarvan op bijvoorbeeld de jongere en het gezin. Ook geeft het de doelgroep een stem, zonder dat zij zelf steeds over hun eigen situatie hoeven praten. Onderzoeker Lenke Balogh legt uit: “Aan de hand van de persona’s kunnen we een diepgaand inzicht krijgen in de behoeften, uitdagingen, waarden en prioriteiten van de doelgroep. Dit helpt om beter te begrijpen hoe we deze mensen het best kunnen helpen. Het is bruikbaar in de hulpverlening, trainingen, inwerkprogramma’s en bij het maken van beleid.”

Naast deze interne doelen, worden de persona’s ook extern ingezet. Zo kunnen ze helpen om bijvoorbeeld verwijzers, wijkteams en beleidsmakers een completer beeld te geven van doelgroepen. Lenke: “Vaak wordt er ‘op papier’ over deze mensen gesproken. Persona’s helpen om hen tot leven te brengen. Ze kunnen bijvoorbeeld ook worden gebruikt op scholen, waar jongeren risico lopen op uitval, en bij het opleiden van studenten social work en pedagogiek.”

Preventie

Vanuit Smart Start willen we weten wat er in het leven van de doelgroep speelt en heeft gespeeld, in welke situaties kinderen opgroeien en wat er op hun pad komt. Wanneer ging het goed en wanneer niet? Met deze informatie kunnen kinderen en gezinnen al veel eerder – individueel of collectief, bijvoorbeeld op scholen – geholpen worden, zodat problemen minder groot worden. Ook kun je op basis van inzichten in kenmerken, patronen en life-events  beleid scherpen, met hetzelfde doel: ellende bij mensen voorkomen en transgenerationele overdracht van deze problemen doorbreken. En dat maakt dat werken met persona’s naadloos aansluit bij het Smart Start denken, waarbij we problemen eerder willen signaleren en hierop anticiperen

Wil je zelf met persona’s aan de slag? Lees er meer over in onze toolkit op besmartstart.nl: Persona – Smart Start (besmartstart.nl)

Pilot Kindcentra Goirle op weg naar mooie innovatie

Ontmoeting brengt (taal)verrijking  

Pilot Kindcentra Goirle staat na een succesvol design thinking-proces dichtbij een mooie innovatie: een ontmoetgroep voor ouders met kinderen van –9 maanden tot 2 jaar. Een plek die draait om spelen, leren en ontmoeten en op die manier zorgt voor taalverrijking.

Binnen de pilot Kindcentra Goirle werken de gemeente Goirle, kindcentra (opvang en basisschool) en zorgprofessionals aan het verkleinen van achterstanden, zodat ieder kind dezelfde kansen krijgt op een succesvolle start op de basisschool. “Een goede taalontwikkeling is daarbij ontzettend belangrijk”, benadrukt projectleider Gerry Leijten.

Taalbasis
“Kinderen die thuis veel klanken en woorden horen en gebruiken, bouwen een goede taalbasis op. Deze start willen we ook aan andere kinderen meegeven. Daarom zijn we de design thinking-sessies ingestapt met de onderzoeksvraag ‘Wat hebben ouders in Goirle nodig om te zorgen voor een taalrijke omgeving voor hun kind tussen de –9 maanden en 2 jaar?’”

Persona’s
Omdat inleving in de doelgroep centraal staat binnen de pilot, zijn allereerst meerdere ouders uit Goirle geïnterviewd over hun gezinssituatie en de wijze waarop zij thuis ruimte geven aan taal en taalontwikkeling. Hieruit zijn vervolgens zes persona’s opgesteld, een neutrale weergave van verschillende gezinssituaties. Tijdens het designproces werd telkens teruggegrepen naar deze persona’s om altijd dichtbij de behoeften van de ouders te blijven.

Tips
“Alle kinderen kunnen een taalachterstand oplopen”, deelt Gerry. “Tegenwoordig besteden ouders veel tijd op hun mobiel, waardoor ze soms de interactie met hun kind vergeten. Dit heeft invloed op de taalontwikkeling van kinderen. Voor ouders die de Nederlandse taal nog niet goed spreken, is het belangrijk om vooral in de moedertaal te communiceren. Het kind hoort dan toch allerlei klanken en ontwikkelt een grote woordenschat. Kinderen buigen de geleerde woorden vanzelf om naar Nederlandse woorden op de kinderopvang of basisschool.”

“Het is belangrijk dat iedere ouder zich bewust is van het belang van een goede taalontwikkeling en wat zij daarin kunnen betekenen. De landelijke tendens laat zien dat steeds meer kinderen moeite hebben met begrijpend lezen, iets dat we ook terugzien in de gemeente Goirle. Dit heeft effect op de schoolkeuze en de latere loopbaan van kinderen.”

De Ontmoetgroep
“Gezinnen moeten daarom zo vroeg mogelijk de juiste informatie krijgen en op een speelse en laagdrempelige manier aan de slag gaan met taal. Vanuit deze noodzaak kwamen we op het idee van ‘De Ontmoetgroep – Spelen Leren Ontmoeten’. De Ontmoetgroep sluit aan bij de behoefte van ouders om het eigen sociale netwerk te vergroten, kennis uit te wisselen en meer ondersteuning te krijgen. Het doel van De Ontmoetgroep is tweeledig: het zorgt voor ontmoeting tussen zowel ouders als kinderen én er wordt informatie uitgewisseld over de (taal)ontwikkeling van kinderen.”

Samen met ouders
“Om de doelgroep te blijven betrekken, hebben we later in het designproces opnieuw gesprekken met ouders gevoerd: Wat vind je van De Ontmoetgroep, zou jij hiernaartoe gaan? De reacties waren positief”, zegt Gerry. “Na deze mooie uitkomst hebben we een extra designsessie georganiseerd waarbij twee ouders, Monique en Jeanette, aansloten. Samen met de aanwezige professionals hebben zij de verdieping opgezocht en de innovatie verder uitgewerkt.”

Eigen ervaring
Monique: “Ik wilde graag meewerken aan de designsessie om andere ouders te helpen. Ik heb zelf een zoon (nu zes jaar) die niet goed praatte toen hij jong was. Wij zijn destijds doorverwezen naar logopedie. Inmiddels zit hij in groep 2 van basisschool Kameleon en kletst hij de oren van je hoofd.” Ook Jeanette vond het mooi om een bijdrage te leveren. “Als moeder van twee kinderen, waarvan de jongste ook op Kameleon zit, kon ik mijn eigen ervaringen delen. Daarnaast heb ik twintig jaar met kinderen gewerkt. Die expertise kwam nu ook goed van pas.”

Niet vanzelfsprekend
Jeanette: “Taal lijkt zoiets vanzelfsprekends, iets wat je automatisch oppakt in de opvoeding, maar binnen veel gezinnen is dat niet het geval. Dat verbaasde me wel. Misschien komt het ook door al het speelgoed met geluidjes en muziekjes, waardoor ouders een stap terugdoen, terwijl het zo goed is om je kind voor te lezen of om samen liedjes te zingen.”

Zo vroeg mogelijk
“Vooral anderstaligen en mensen die in een sociaal isolement leven, hebben moeite om kinderen een goede taalbasis mee te geven. Door hierover bewustzijn te creëren en hen op weg te helpen, krijgen kinderen de taalontwikkeling die ze nodig hebben”, laat Jeanette weten. “Ouders moeten zo vroeg mogelijk geïnformeerd worden door de verloskundige en kraamhulp”, vindt Monique. “Ook andere professionals, zoals consultatiebureaus, peuterspeelzalen en logopedisten, spelen hierbij een grote rol en kunnen ouders straks over het bestaan van De Ontmoetgroep vertellen.”

Niets moet
“Als ouder wil je je gezien, gehoord en gesteund voelen, maar niet bekritiseerd worden”, weet Jeanette. “Je wil niet het idee krijgen dat je iets fout doet. Alle ouders hebben het beste met hun kind voor. De insteek van De Ontmoetgroep is daarom vooral uitwisseling van kennis en het leren van elkaar.” Monique: “Niets moet. Als ouders zich verplicht voelen, komen ze niet. Tijdens de eerste bijeenkomsten van De Ontmoetgroep is er niet veel nodig. Laat gewoon gebeuren wat er gebeurt, wat ontstaat vanuit en tussen de ouders. Het gaat echt om die laagdrempeligheid. Ouders die samen praten, kinderen die spelen, het bekijken van leuke materialen, et cetra.”

Prikkelen
“Uiteindelijk komen er wel meer extra’s bij”, vult Jeanette aan. “Misschien een taalles of een deskundige die iets komt vertellen. Ook is het slim om met leuke materialen aan te sluiten bij de seizoenen of bij diverse thema’s, zoals de lente en Pasen, om extra te prikkelen.” Monique: “Het was leuk om tijdens de design thinking-sessie allerlei ideeën te bedenken, zoals een cadeautje voor de ouders of een gezamenlijk bezoek aan de bibliotheek. Alle ideeën waren welkom en vulden elkaar aan.” Jeanette: “Het was een leerzame, actieve ochtend waarbij we samen al brainstormend verder kwamen. Ik ben benieuwd hoe alles straks samenkomt.”

Innovatie uitrollen
Gerry: “Dat is inderdaad de volgende stap: het uitrollen van de innovatie. Momenteel onderzoeken we waar De Ontmoetgroep kan plaatsvinden en wie het gaat draaien, waarbij we ons laten inspireren door andere succesverhalen, zoals het Taalhuis en Mamacafé in Heusden. We zijn al een eind op weg. Wordt vervolgd.” 

De Ontmoetgroep – Spelen Leren Ontmoeten wordt een laagdrempelige en gelijkwaardige ontmoetingsplek voor ouders met kinderen van –9 maanden tot 2 jaar. De groep richt zich via ontmoeting en het delen van kennis en ervaringen op taalontwikkeling. Dit om kinderen gelijke kansen te bieden op een goede start op de basisschool. De groep is voor iedereen toegankelijk: voor ouders en kinderen, zonder veel verplichtingen. De Ontmoetgroep wordt op een vaste locatie gedraaid door vrijwilligers, aangevuld met leerzame materialen en informatie van professionals. De wensen en behoeften van ouders zijn hierbij leidend.

Meer over de pilot Kindercentra Goirle lees je hier.

Pilot Onderwijs Tilburg: Innovatie wijkleesfunctionaris

Onderwijs versterken, zodat kinderen kansrijk doorgroeien!
Ongeveer anderhalf jaar geleden werd de Smart Start-pilot Onderwijs Tilburg opgestart. Bestuurders van Tilburgse basisscholen wilden onderzoeken hoe data en -analyse gebruikt kunnen worden om het schoolsucces van kinderen te vergroten. Een brede onderzoeksvraag, die zich na de data-analyse en het design thinking proces voor de buurt Tilburg West richtte op de vraag: hoe zorgen we dat het leesniveau op peil blijft?  

Leesmotivatie
Het kunnen begrijpen van tekst is ontzettend belangrijk. Niet alleen op school maar ook later, om goed te functioneren in de maatschappij. Tijdens de onderzoeksfase bleek op de vier basisscholen in Tilburg West dat het leesniveau van basisschoolleerlingen in de bovenbouw terugzakte. Vroeg beginnen met (voor)lezen en leesmotivatie zijn helpend om het leesniveau te versterken, zo bleek uit onderzoek.

Het Smart Start team ging op basis van die uitkomsten tijdens de design thinking sessies in gesprek met diverse mensen uit de wijk, om samen met elkaar te kijken hoe je de leesmotivatie kunt bevorderen. Van een sportleraar tot iemand van de moskee. En van kinderen tot ouders. Een brede dialoog, waarin diverse oplossingsrichtingen op tafel kwamen.  

“Los van alle mooie ideeën was de conclusie dat iedereen ontzettend trots op de wijk is. Mensen willen graag helpen en zijn ontzettend betrokken!”, aldus Ineke Keultjes (intern begeleider Xpect Primair). ”We constateerden ook dat er heel veel initiatieven zijn, maar deze lijken los van elkaar te staan en zijn onvoldoende bekend bij de mensen.”

Wijkleesfunctionaris
Om al die verschillende initiatieven aan elkaar te knopen en te zien wat eventueel mist, is het initiatief van de wijkleesfunctionaris ontstaan. Een unieke rol, want deze staat opgesteld voor de wijk en werkt onafhankelijk; is dan ook niet verbonden aan een organisatie. Dat unieke karakter maakte dat het VSB-fonds hier een financiële bijdrage aan leverde. En een rol die Fatima Chtitihi met passie vervult!

“Ik was twaalf jaar toen ik naar Nederland kwam en wist niet waar ik moest beginnen. Wat ik toen als kind miste wil ik daarom graag andere kinderen aanreiken.”

Fatima is nog maar twee maanden geleden gestart, maar merkt nu al dat veel mensen haar weten te vinden en hulp aanbieden. Er zijn dan ook al diverse ideeën opgepakt om mensen aan het lezen te krijgen. Zo wilden buurtbewoners juist heel graag naar de bibliotheek, maar wisten niet zeker hoe het daar werkt en of er dan iemand zou zijn die hun taal spreekt om ze verder op weg te helpen. Nu gaan ze samen naar de bieb, om juist elkaar te helpen. Vanuit haar werk bij R-Newt wist Fatima ook meteen een mooie brug te slaan naar Meet & Play, door daar het onderdeel Meet & Read aan toe te voegen; waar ouders en kinderen met elkaar aan de slag gaan met lezen.

Het advies van Fatima: “Ga vooral lezen! Het kan nooit fout gaan en je wordt er steeds beter in. Alles heb je te leren. Een arts gaat ook niet meteen opereren. Dus pak een boek of tijdschrift en start.” “En ontdek de kracht van de wijk. Elke wijk heeft mogelijkheden en kansen. Leg daar de focus op en dan zul je zien dat de wijk alleen maar sterker wordt!”, vult Ineke aan.

Update pilot Opgroeien in ontwikkelarmoede

In gesprek met Smart Starter Astrid van de Griendt

“Tijdens een informeel koffie moment met collega’s Sterk Huis, MOM Tilburg en GGD Hart van Brabant kwam in de zomer van 2022 het onderwerp ‘opgroeien in (ontwikkel)armoede in de eerste 1000 dagen ter sprake’. We weten dat juist die dagen een enorme impact op de rest van het leven van een kind hebben. Pleisters zijn er genoeg, maar voorkomen is nog een grote uitdaging. En zo werd het idee voor deze pilot geboren.

Inmiddels ligt er een mooi projectplan, dat is ingediend bij het GGD-innovatiefonds; op een Smart Start manier dit complexe probleem aanpakken, samen met de doelgroep.

In september 2022 vond een hackathon en symposium plaats, mede mogelijk gemaakt door Nippur. Er was veel energie voelbaar! Een unieke start van een pilot, die nog niet eens begonnen was. Meer daarover lees je hier.

De pilot is sinds januari 2023 officieel van start. Studenten Avans Social Work werken mee en we zijn in gesprek met gemeenten over vindplaatsen. De gemeente Waalwijk was meteen enthousiast en is pilotgemeente. Zij hebben de intentie om CBS data te uploaden, die door een onderzoeker vanuit de GGD en Centerdata geanalyseerd worden; leren van én met elkaar.

De kans is groot dat meerdere gemeenten met de uitkomsten van de regiobrede data-analyse aanhaken op de volgende stap vanuit de Smart Start-manier; Design Thinking, al dan niet op lokaal niveau. De deur staat in ieder geval open om mee te doen.”

Hallo jij! ondersteunt jonge (aanstaande) ouders bij alles waar ze tegenaan lopen

Ontmoet, deel, durf te vragen…
Een jaar geleden werd de Smart Start-pilot Hallo jij! In Heusden ‘geboren’, speciaal voor jonge (aanstaande) ouders van 20 tot 28 jaar. Inmiddels heeft de pilot ruim dertig jonge gezinnen verwelkomt met uiteenlopende vragen en behoeften. Het Hallo jij!-team staat klaar met tips, adviezen, ondersteuning of gewoon met een luisterend oor. Vanaf de zwangerschap tot kraamtijd of de eerste kinderjaren: niemand staat alleen.  

De komst van een kind is heel bijzonder, maar ook ingrijpend. Het verandert je leven compleet. Tijdens de zwangerschap, na de geboorte en ook in de daaropvolgende jaren kan er veel op je afkomen wat je soms onzeker maakt of waar je hulp bij kan gebruiken. De pilot Hallo jij! biedt ondersteuning. Niet sturend of belerend, maar op een vraaggerichte, positieve manier. Hoe gaat het met je, hoe beleef je de zwangerschap, hoe kijk je naar het ouderschap, zijn er dingen die je bezighouden of die je liever niet alleen doet?

We zijn er om te helpen, zonder oordeel
Projectleider Eline van Boxtel: “De basisbegeleiding bestaat uit drie gesprekken, maar als iemand minder of juist meer contact wil, kan dat ook. Sommige ouders hebben behoefte aan één gesprek en anderen zoeken wekelijks contact met ons op via een appje of koffiemomentje. Het is allemaal mogelijk. Hallo jij! bestaat voor álle jonge ouders, waarbij we natuurlijk hopen dat de meest kwetsbare gezinnen ons ook weten te vinden en niet wegblijven uit angst, schaamte of andere drempels. We zijn er om te helpen, zonder oordeel. We staan naast de ouders, als een soort maatje. Als een gelijkwaardig persoon die de situatie herkent en begrijpt.”

Vertrouwd gezicht
Dat vertrouwde gezicht – maatje voor veel jonge ouders in Heusden – is Rajaa Chraou. Vanuit haar rol als sociaal werker, opvoed- en gezinsondersteuner en Hallo jij!-mede-projectleider staat Rajaa dicht bij de doelgroep. “Ik ontmoet veel jonge ouders, onder meer tijdens het mamacafé of in de bibliotheek waar we regelmatig bijeenkomsten organiseren. Ik maak graag een praatje met (toekomstige) ouders, om te laten weten dat ik er voor ze ben. Ook als mensen zich aanmelden voor Hallo jij! ben ik aanwezig tijdens de kennismaking. Samen met mijn collega’s van de jeugdgezondheidszorg ben ik het eerste aanspreekpunt.”

“Het is een fijn idee dat ik nu, los van mijn familie, op een laagdrempelige manier om hulp kan vragen bij professionals.”

Positief-preventief
“We gaan positief-preventief te werk”, gaat Rajaa verder. “Gewoon heel laagdrempelig door samen een kopje koffie of thee te drinken en belangstelling te tonen vanuit gelijkwaardigheid en nieuwsgierigheid. Jullie zijn/worden papa en mama, hoe kijk je daarnaar? Zijn er dingen die je bezighouden, waar je vragen over hebt? Weet dat wij graag meedenken. De vragen die spelen, zijn uiteenlopend. Zo was er laatst een vrouw die weer aan het werk moest, maar het spannend vond om haar kind naar de kinderopvang te brengen. Samen hebben we de mogelijkheden voor kinderopvang onderzocht, tot het veilig voelde voor haar.”

Uitnodigend
“Er bestaan geen kaders of spelregels bij Hallo jij!”, benadrukt Eline. “We willen gewoon zo vroeg mogelijk naast de ouders staan, ter voorkoming van grote zorgen of problematiek. Je wil niet dat ouders, vanuit eenzaamheid of schaamte, in de problemen komen. Veel mensen zijn argwanend of terughoudend bij het vragen om hulp, bijvoorbeeld als ze ooit zelf met jeugdhulpverlening te maken hebben gehad. Maar wij willen juist uitnodigen, aanmoedigen: schaam je niet, trek op tijd aan de bel, wij staan voor je klaar.”

Cadeau: opruimcoaching
“Zie het als aan cadeau aan jezelf”, vervolgt Eline. “Als iets waar je altijd beter van wordt. “Hoe het precies werkt? Moeders van 20 tot 28 jaar krijgen bij de verloskundige informatie over Hallo jij!, waarna ze zich kunnen aanmelden.Bij de start ontvangen ze een mooi cadeaupakket, onder meer met een voucher voor opruimcoaching. Veel problemen beginnen vaak klein, bijvoorbeeld als mensen de financiën of het huishouden niet meer overzien. Wanneer je een kind krijgt, krijg je er ook tweehonderd spullen bij. Ook verandert je dagindeling. Begrijpelijk dat je het dan soms niet meer overziet. De opruimcoach kijkt mee en helpt bij het maken van een huishoudplanning. Hoe kan je je huis en leven opnieuw inrichten met een kindje erbij? Hoe creëer je een goede balans tussen de zorg en aandacht voor je kind en het huishouden?”

Meedenken
“Het is geweldig dat we jonge ouders een mooie start kunnen meegeven met Hallo jij!”, vindt Rajaa. “Als je in gesprek bent met mensen, zijn ze vaak heel open. Het is vaak al helpend dat ze weten dat er iemand is, dat ze niet meer alleen zijn. Ieder gezin kent eigen uitdagingen, groot of klein, waarbij we graag meedenken. Zo hebben we een gezin – waarvan een van de ouders een beperking heeft – aangeboden om mee te helpen bij de Wmo-aanvraag. Verder ondersteunen we een moeder bij een lastige kwestie op haar werk. Er zijn vast ook ouders die we nog niet in beeld hebben, bijvoorbeeld omdat ze het project niet begrijpen of zorgmijdend zijn. Uiteindelijk hopen  we iedereen te bereiken, vooral ook gezinnen met complexe gezinsstructuren of zonder sociaal vangnet. Geen jonge moeder of vader hoeft er alleen voor te staan.”

“Ik had stress vanwege overlast rond mijn woning, waarbij ik van het kastje naar de muur werd gestuurd. Dankzij Hallo jij! werd snel de hulp ingeschakeld van de politie en woningbouwvereniging. Ik werd serieus genomen en heb nu een gerust gevoel. Het is een fijn en veilig idee dat de mensen van Hallo jij! voor me klaarstaan, ook tijdens en na mijn bevalling.”      

Interview Teun Brand

Op Basisschool De Zuidwester startte najaar 2018 de eerste pilot van het programma Smart Start. Ondertussen lopen er vijf pilots in de regio Hart van Brabant. In diverse (sociale) werkgebieden, zoals wonen, zorg, welzijn en onderwijs. De concrete onderzoeksvraag verschilt in alle pilots, maar het doel is steeds hetzelfde. Teun Brand, projectleider Smart Start bij Xpect Primair, deelt zijn ervaringen over de pilot op De Zuidwester én vertelt over ambitieuze nieuwe plannen.

“Data heeft de toekomst, juíst ook in het sociale domein”

Basisschool De Zuidwester startte als eerste met een pilot van het programma Smart Start. “Er gebeurt veel op deze school, het kon er onrustig zijn. Daar wilden we iets mee”, vertelt projectleider Teun Brand. Merken de kinderen, ouders en leerkrachten van De Zuidwester al iets van de innovaties die ontwikkeld zijn binnen de Smart Start-pilot?

In het programma Smart Start nemen we objectieve data – ook uit onderzoeken – als uitgangspunt. Die data combineren we met de kennis en ervaring van professionals en ouders. Samen – met een projectteam – werken we toe naar innovaties die gericht zijn op preventie in plaats van oplossing.

“Onze onderwijsprofessionals hebben veel verstand van kinderen, die ze altijd optimaal inzetten”, aldus Teun. “Het gebruik van data zorgt voor een nieuwe impuls. Hiermee staven we de onderbuikgevoelens van de professional en leggen we blinde vlekken bloot. Een extra bevestiging, waardoor we gefundeerd blijven handelen.”

“Data heeft de toekomst,
juíst ook in het sociale domein”

Gerichter interveniëren

Tijdens de pilot kwam het projectteam tot de conclusie: er is méér ondersteuning nodig op De Zuidwester. Bovengemiddeld veel kinderen worstelen op de school met multiproblematiek, een combinatie van gescheiden ouders en armoede bijvoorbeeld. Uit de data en interactieve design thinkingsessies met een gemixte groep meedenkers bleek ook op welke vlakken hulp nodig is, dus kon de school gerichte maatregelen treffen. Daarvoor zijn twee oplossingen bedacht:

  • Een all-in concept bieden op school
  • Een Team Op Maat biedt de ondersteuning die nodig is

Warm bad

“Zowel kinderen als ouders moeten een school als een warm bad ervaren. Kies je voor een school? Dan kies je voor een totaalpakket. Dat is het idee voor De Zuidwester”, licht Teun toe. “Onder één dak helpen allerlei partijen mee om het geluk en succes van jouw kind te bevorderen”

Om hier invulling aan te geven is op De Zuidwester een Team Op Maat samengesteld, met professionals die leerlingen én ouders op locatie van de school de ondersteuning kunnen bieden ze nodig hebben. “Zo is schoolmaatschappelijk werk uitgebreid en er is een gedragscoach in de school. Zij hebben – samen met de intern begeleider – een kort lijntje met logopedie en de wijkagent. De regio Hart van Brabant – en in ons geval de Gemeente Tilburg – heeft daaraan bijgedragen. We doen het met z’n allen.”

Over Teun Brand

Teun Brand is basisschooldirecteur bij Xpect Primair en in juni volgde hij Angela Horsten op als Projectleider Smart Start. Hij gelooft écht in dit project, vertelt hij. “In november rondde ik de Executive Master of Management and Organization af. “Al mijn studiegenoten waren manager of directeur, in allerlei branches. Je merkt dat iedereen globaal met dezelfde onderwerpen bezig is: organisatieontwikkeling, menselijk kapitaal én data. Dat laatste is echt een hot topic. Het sociale werkveld loopt niet voorop in het werken met data. Voor het basisonderwijs (in Tilburg) is het Smart Startprogramma een mooie eerste stap; juist omdat het niet alleen om data draait, maar altijd om de combinatie van data met kennis en ervaringen. Ik wil het heel graag verder ontdekken.”

Verbinding

De ambitie is om nóg meer verbinding te creëren tussen de school en de wijk. Dat werkt twee kanten op: de school heeft iets aan de wijk én andersom. En door samen een veilige omgeving voor kinderen te bieden, vergroot je de kansen van kinderen. Hoe je ‘succes’ ook definieert; van CITO-score tot geluksgevoel. “De vernieuwingen zorgen al voor meer rust in de school, blijkt uit feedback van het team van De Zuidwester. Leerlingen krijgen de ondersteuning die ze verdienen en ook voor ouders is het Team Op Maat een laagdrempelig aanspreekpunt. Tegelijkertijd komen leerkrachten weer meer aan lesgeven toe.” 

De vervolgpilot

Naast het implementeren en borgen van de innovaties op De Zuidwester is er een tweede doel: de pilot uitbreiden. De eerste pilot is er altijd ‘een om van te leren’. “En dat doen we zeker. In onze vervolgpilot passen we direct toe wat we geleerd hebben. Zo breiden we onze doelgroep uit. We selecteren drie buurten in Tilburg waar minstens drie scholen zijn. We mogen dan gebruik maken van de microdata van het CBS. Op basis van die data stellen we – per buurt – een projectteam samen; we weten dan namelijk al beter wie nodig is. We hebben daar ook de ouders bij nodig.”

Overdraagbaar

Uit de vervolgpilot komen mogelijk weer compleet andere innovaties voort. Het idee van Smart Start is wel dat het overdraagbaar is; dat de werkwijze en oplossingen overgenomen kunnen worden door andere scholen in de stad of elders in het land. “Vanzelfsprekend is het geen kopiëren en plakken, want een analyse van alle data kan ook uitwijzen dat een school iets compleet anders nodig heeft.”

Het geld volgt de goede ideeën

Alle kosten zijn voor nu in de pilots meegenomen. Verschillende partijen dragen bij, waaronder de gemeente en Xpect Primair. “Ik ben zelf ook schooldirecteur. Als ik zie dat iets werkt als een trein, onderzoek ik vanzelfsprekend hoe ik in de toekomst ruimte kan (blijven) maken in de begroting om de maatregel te bestendigen”, besluit Teun.

Interview Ted van der Lee

“Tijdens mijn werk heb ik jaren geleden rondom een evenement de samenwerking opgezocht met de Voedselbank, die connectie heb ik altijd warm gehouden. Toen ik uiteindelijk stopte met werken, heb ik in 2016 samen met wethouder Rolph Dols de Voedselbank van Gilze-Rijen nieuw leven in geblazen. Toen we begonnen klopten er 20 gezinnen bij ons aan. Ondertussen zijn dat er 120. Elke week verzorgen we voor zo’n 400 mensen eten, waarvan ongeveer 150 kinderen. Dat is het einde van het proces. Maar wij willen méér doen dan ‘alleen maar’ eten leveren. En als we écht iets willen veranderen, moeten we naar de oorzaak van problemen zoeken.

“Als we iets willen veranderen, moeten we naar de oorzaak van problemen zoeken”

Waarom hebben deze mensen de Voedselbank nodig? Hoe zijn zij in het sociale domein belandt? En hoe kunnen wij als Voedselbank een bijdrage leveren om zaken op te lossen? Wij horen wekelijks van onze klanten wat er speelt in het milieu. Mensen werken hard om hun schaapjes weer op het droge te krijgen, maar regels maken het moeilijk voor ze. Zo beoordelen wij als Voedselbank niet zelf wie er bij ons mag komen.

Laatst liep er een jongeman bij ons, maar wij kregen het signaal dat hij niet meer mocht komen. Hij was namelijk zijn groot rijbewijs aan het halen. Dat kost geld, en dat is niet nodig. Toen hebben tegen die jongeman gezegd: haal je rijbewijs, wij blijven je nog een paar maanden helpen. Uiteindelijk haalt zo’n jongen zijn rijbewijs, waardoor hij een baan vindt en zichzelf weer kan redden. Ik denk dat er veel meer van dit soort vicieuze cirkels zijn die we samen kunnen doorbreken. De pilot is bij ons pas net gestart, maar hopelijk helpt de data die voortkomt uit het programma Smart Start ons om onze doelgroep nog beter te leren kennen. Met als doel om straks bepaalde signalen eerder op te pikken en vervolgens sneller en adequater op situaties te reageren, om naar échte oplossingen toe te werken.”

Interview Anne-Lieke Piggen

Wat is jouw rol binnen Smart Start?

“Ik ben de projectleider van de tweede pilot in Heusden. Een mooie opdracht die ik goed kan combineren met mijn werk als beleidsmedewerker bij de Gemeente Heusden. Binnen de gemeente zijn we al langer bezig om met behulp van data en analyse beter te kijken of we wel het juiste doen. Zo kijken we bijvoorbeeld hoeveel kinderen zorg krijgen, welke zorg ze krijgen en of het wel de juiste zorg is. Smart Start was voor ons heel logisch om te gaan doen.”

Waarom het thema uithuisplaatsingen voorkomen?

“Als Gemeente hebben we zelf voor het thema gekozen. Een uithuisplaatsing heeft de meeste impact op een kind en gezin. Het is het onderwerp waar de meest schrijnende verhalen naar boven komen. We willen dat kinderen thuis kunnen blijven wonen, of zo thuis mogelijk. Een kind uit zijn eigen omgeving halen is nooit goed. Als je dit overkomt dan weet je dat de kans groot is dat er in de toekomst ook andere problemen gaan spelen. Door een uithuisplaatsing te voorkomen, voorkomen we in de toekomst ook ellende.”

“Het gebruiken van data en gegevens in combinatie met wetenschappelijk onderzoek is iets waar ik ontzettend in geloof. Het helpt ons om de ondersteuning aan kwetsbare kinderen en gezinnen te ontwikkelen. Ik zie veel kansen liggen om hiermee aan de slag te gaan.”

In welke fase zitten jullie?

“We zitten nu in de designfase. Voor deze fase ben ik bewust opzoek gegaan naar mensen vanuit verschillende disciplines. Uithuisplaatsingen moet je vanuit diverse invalshoeken benaderen. Je hebt verschillende soorten kennis nodig. We gaan opzoek naar het ‘schakelpunt’. Je wordt niet van de een op de andere dag uit huis geplaatst. Daar moeten eerder signalen zijn geweest dat we het beter hadden kunnen doen.”

Wat zijn je ambities?

“Mijn ambities zijn best realistisch. Ik verwacht niet dat we het ei van Columbus gaan vinden. Wat wij wel willen is de hooiberg van problemen wat kleiner maken. Er is al veel kennis over risico factoren, maar het lukt is nog niet om uithuisplaatsingen te voorkomen. Wat moeten we nou doen om het anders te doen? We hebben de ambitie om een stapje dichterbij te komen. En dan moet je het gewoon gaan doen, anders kom je er nooit.”

Interview Angela Horsten

De basisschool de Zuidwester was de eerste vindplaats binnen Smart Start. Waarom is daar voor gekozen?

Er is gekozen voor de Zuidwester als vindplaats omdat er op de school veel kinderen zitten waarbij diverse problemen en vraagstukken leven in het gezin. Tevens waren er zorgen over de ontwikkeling van de wijk. Daarnaast werd er een ondersteuningsbehoefte geuit vanuit het team. Om nog beter te leren omgaan met ouders, om aan te sluiten en af te stemmen op wat zij kunnen. Nu denken we soms nog te snel in oplossingen en vergeten we de ouder mee te nemen. Er was een deskundigheidsbehoefte op thema’s zodat je weet hoe te handelen. Het is erg fijn dat er door Smart Start ruimte is gecreëerd om een gedragscoach en medewerker complexe jeugdzaken op school te realiseren. Die kritische samenwerking heeft het verschil gemaakt voor een aantal ouders en professionals.

Hoe kijk je terug op de pilot Smart Start op de basisschool Zuidwester?

Ik kijk met warme gevoelens terug op de pilot Smart Start. We waren de eerste pilot die vaak bekend staat ‘om van te leren’. Dat hebben we met elkaar dan ook echt gedaan. Met het projectteam hebben we de designfase benut om elkaar beter te leren kennen en te begrijpen. Ook het leren spreken van elkaars taal bleek waardevol. Alle deelnemers namen deel vanuit een soortgelijke drive; het geluk in de wijk Staatsliedenbuurt Oost vergroten. Door de designsessies weten we elkaar nu nog beter te vinden. Dus ondanks het feit dat de microdata er nog niet waren, hebben we met elkaar een leerzame periode achter de rug en volgt er nog een bonusperiode van implementatie waarbij de data zeker ondersteunend gaan werken. Alle partners willen door, en nadenken over welke partners ook van belang zijn en wellicht nog aan kunnen schuiven.

We waren de eerste pilot die vaak bekend staat ‘om van te leren’. Dat hebben we met elkaar dan ook echt gedaan.

Wat heb jij persoonlijk het meest geleerd van Smart Start?

Persoonlijk heb ik veel geleerd van het onderzoek dat ik ondertussen heb gedaan. Ik vond het belangrijk dat er werkende principes zouden ontstaan om op voort te kunnen borduren om de samenwerking verder te verstevigen maar ook om alle partners zich daarvan bewust te laten zijn. Dit projectteam heeft een ambitie en wil daadwerkelijk het verschil maken voor het kid en het gezin eromheen. De samenwerking moet breed worden bekeken en niet alleen vanuit de school. We hebben namelijk allemaal ons deel en expertise. Om de werkende principes goed te laten werken is het van belang dat de moederorganisatie ieder lid van het projectteam ruimte en vrijheid geeft om maatwerk te kunnen bieden. Dat betekent dat zij ‘carte blanche’ dienen te krijgen met vertrouwen als basis. Verder heb ik geleerd hoe belangrijk de nabijheid van expertise is. Door met elkaar te sparren, door elkaar te consulteren is er een groter effect in resultaat. Ik heb een aantal momenten gehad waarin we daadwerkelijk als collectief voor ouders het verschil konden maken. Ook leerkrachten durven hun vragen steeds meer te stellen. De coaching op de werkvloer met de juiste expertise mag daarin de verdiepingsslag worden wat mij betreft. Er is een belangrijk begin gemaakt. Ook kunnen deze experts binnen de school professionaliseringssessies organiseren zodat we meer te weten komen over thema’s als omgaan met trauma’s en het voeren van oudergesprekken.

Zijn er al eerste successen die je kan delen?

De eerste successen zijn zichtbaar geworden door de inzet van de medewerker complexe jeugdzaken. Daardoor kon hulp sneller worden ingezet. De gedragscoach is zowel op de wekvloer als in contacten met ouders erg waardevol geweest. Zij waren vaak de persoon waarbij de ouder het verhaal wel wilde vertellen en open stond voor ondersteuning. De samenwerking is versterkt. Teamleden voelen zich gezien en gehoord. Mogen hun werk doen en kunnen expertise benutten om hun werk goed te kunnen doen. Daarnaast zijn er mooie ideeën om te komen tot een all-in concept waarbij school en wijk met elkaar worden geïntegreerd.

Wat gun jij de Zuidwester nog toe?

Ik gun de Zuidwester het verder bouwen aan de visionaire gedachte van het all-in concept, maar gun hen vooral support van professionals die hen ondersteunen in het vat krijgen op de uitdagende vraagstukken binnen de school. Op die manier kan iedereen (team, kind én ouders) vanuit een gevoel van competentie en trots werken aan deze prachtige leer- en ontmoetingsplaats in die mooie en dynamische wijk in Tilburg.

Interview Christel Heeren

Wat is jouw rol binnen Smart Start?

“Ik ben een van de projectleden binnen de eerste pilot Smart Start op de basisschool ZuidWester. Dit combineer ik met mijn werk als gedragscoach op deze school. Voor de start van Smart Start bleken er diverse uitdagingen te spelen op de ZuidWester. Er was ondersteuning vanuit de zorg nodig. Als projectlid van Smart Start ben ik vooral aan het ontdekken op welke manier verbinding mogelijk is tussen zorg en onderwijs. Hoe kunnen we met alle betrokken partijen rondom de school het kind en de ouders centraal zetten?”

Waarom was ondersteuning noodzakelijk?

“Op de basisschool ZuidWester waren een aantal ontwikkelings- en veiligheidsvragen. Problemen liepen steeds hoger op. Als school wil je je voornamelijk bezighouden met goed onderwijs geven. Dit was op de ZuidWester op sommige momenten uit verhouding.”

“Ik hoop dat we problemen écht kunnen gaan voorkomen. Ik heb niet de illusie dat dit altijd kan, maar er gaan momenten komen dat het écht gaat lukken. Dat weet ik zeker.”

Wat is volgens jou de kracht van verbinding tussen onderwijs en zorg?

“Dat we met alle betrokkenen het juiste doen voor het kind. Bij verbinding kan het kind centraal staan. Er kan snel geschakeld worden wanneer er bij een situatie kennis vanuit zorg nodig is. Ik zie vaak dat situaties opgelost moeten worden door mensen die de kennis en kunde niet hebben. Door verbinding zorgen we dat de juiste verantwoordelijkheden bij de juiste partij liggen en wordt de expertise van eenieder beter benut.”

Wat hoop je met Smart Start te bereiken?

“Smart Start heeft me twee belangrijke inzichten gegeven. Ik heb me verwonderd over de eilandjes waar we op werken rondom één kind. Soms zijn er meer dan 15 organisaties bij één gezin betrokken. Ontschotting is echt heel belangrijk. Niet alleen tussen zorg en onderwijs, maar ook de politie, wijkteams of veilig thuis moeten dezelfde taal gaan spreken. Daarnaast hoop ik dat we naast het kind ook ouders meer centraal gaan zetten. Zorg voor een vertrouwensband en behandel ouders met respect. Dan kom je als professional echt veel verder.”